Jezus w Ewangeliach wielokrotnie napiętnował faryzeuszy, zarzucając im przede wszystkim obłudę, powierzchowną religijność i przywiązanie do litery prawa zamiast jego ducha. Najostrzejsza krytyka pojawia się w Ewangelii wg św. Mateusza (rozdział 23), gdzie Chrystus wypowiada osiem „biada” pod adresem uczonych w Piśmie i faryzeuszy. Zarzuca im m.in. nakładanie na innych ciężarów, których sami nie przestrzegają, dbanie o pozory pobożności, zaniedbywanie sprawiedliwości i miłosierdzia oraz uciskanie ubogich.
W Ewangelii według św. Mateusza znajdujemy jedne z najbardziej wyrazistych fragmentów krytyki faryzeuszów i ich powierzchownej religijności. Jezus wielokrotnie demaskuje ich obłudę i dwulicowość, wskazując na przepaść między zewnętrznymi praktykami a rzeczywistą postawą wewnętrzną. Ta krytyka przybiera szczególnie ostry ton w 23 rozdziale, gdzie padają słynne „biada wam” skierowane do uczonych w Piśmie i faryzeuszów. Szczególnie wyraźnie widać to w porównaniu faryzeuszów do „pobielanych grobów” – na zewnątrz pięknych, lecz wewnątrz pełnych zgnilizny i nieczystości. Hipokryzja religijna objawia się w drobiazgowym przestrzeganiu przepisów przy zaniedbywaniu fundamentalnych wartości – sprawiedliwości, miłosierdzia i wierności (co Jezus określa jako „przecedzanie komara a połykanie wielbłąda”).
Przejawy duchowej pychy w świetle nauki Jezusa
Faryzejska kazuistyka i skupienie na zewnętrznych przejawach pobożności doprowadziły do wykształcenia się swoistej „sprawiedliwości pokazowej” – teatralnego manifestowania własnej religijności. Modlitwy na rogach ulic, jałmużna dawana na oczach innych, przesadnie długie frędzle przy płaszczach – wszystko to służyło budowaniu wizerunku osoby głęboko pobożnej. Czy jednak ta zewnętrzna pobożność przekładała się na autentyczną relację z Bogiem? Jezus jednoznacznie wskazuje, że nie. Duchowa pycha faryzeuszów przejawiała się także w ich stosunku do innych ludzi (których uważali za „nieuczonych i przeklętych”) oraz w przekonaniu o własnej doskonałości moralnej.
Autentyczna religijność kontra pozory
- Przedkładanie tradycji ludzkiej nad Boże przykazania
- Koncentracja na rytualnej czystości z pominięciem czystości serca
- Szukanie pierwszeństwa i zaszczytnych miejsc
- Nakładanie na innych ciężarów nie do uniesienia
Napiętnowanie faryzeuszów przez Jezusa nie było wyrazem osobistej niechęci, lecz troską o autentyczność wiary i właściwe rozumienie relacji z Bogiem. Aktualnie przejawy faryzejskiej postawy możemy dostrzec wszędzie tam, gdzie zewnętrzna religijność przysłania istotę wiary: W centrum krytyki znajduje się mechanizm zastępowania prawdziwej duchowości pozorami – rytuałami pozbawionymi głębszego znaczenia. Jezus wskazuje na paradoks polegający na tym, że skrupulatne wypełnianie drobiazgowych przepisów może iść w parze z instrumentalizacją religii i wykorzystywaniem jej do budowania własnej pozycji społecznej (co widać w przypadku „pierwszych miejsc na ucztach i w synagogach”).
Jak Jezus zdemaskował hipokryzję faryzeuszów? – Mocne słowa krytyki w Ewangelii Mateusza
Napiętnowanie faryzeuszów przez Jezusa osiąga swój szczyt w 23 rozdziale Ewangelii według św. Mateusza, gdzie wygłasza On serię siedmiu biada skierowanych przeciwko przywódcom religijnym. Jezus zarzuca im obłudę, skupianie się na zewnętrznych gestach religijnych przy zaniedbywaniu ważnych wartości moralnych. Krytykuje ich za nakładanie na innych ciężkich brzemion przepisów, których sami nie przestrzegają. Faryzeusze zostali przedstawieni jako ci, którzy dbają o czystość rytualną naczyń, ale wewnątrz są pełni chciwości i zachłanności.
Jezus szczególnie potępia ich pragnienie zaszczytów i pierwszeństwa w społeczności. Nazywa ich „ślepymi przewodnikami”, którzy prowadzą innych na manowce, „grobami pobielanymi” – na zewnątrz pięknymi, wewnątrz pełnymi zgnilizny. Mateusz przedstawia tę krytykę jako kulminację narastającego konfliktu między Jezusem a przywódcami religijnymi. Faryzeusze są oskarżani o zabijanie proroków i prześladowanie wysłanników Bożych. Ta ostra krytyka kończy się dramatycznym lamentem nad Jerozolimą, gdzie Jezus wyraża swój ból z powodu odrzucenia Go przez przywódców narodu. Ewangelista podkreśla, że te napomnienia miały na celu potępieniei wezwanie do autentycznej wiary i prawdziwej służby Bogu.
Faryzeusze – architekci judaizmu rabinicznego i ich wpływ na kształtowanie żydowskiej tożsamości
Faryzeusze byli jednym z najbardziej wpływowych ugrupowań religijnych w starożytnym judaizmie, działającym w okresie Drugiej Świątyni. Ich nauki i interpretacje Tory stały się fundamentem aktualnego judaizmu rabinicznego. Koncentrowali się na skrupulatnym przestrzeganiu Prawa Mojżeszowego, na jego ustnej interpretacji, która według nich była równie ważna jak prawo pisane. Wierzyli w zmartwychwstanie umarłychistnienie aniołów oraz boską opatrzność.
- Rygorystyczne przestrzeganie szabatu
- Rozbudowana interpretacja koszerności
- Częste modlitwy i post
- Dokładne przestrzeganie zasad czystości rytualnej
- Szczegółowe studium Tory
- Nauczanie w synagogach
- Dbałość o sprawiedliwość społeczną
- Praktyka dawania jałmużny
Faryzeusze wprowadzili koncepcję studiowania Tory jako najwyższej formy służby Bogu. Ich podejście do judaizmu charakteryzowało się elastycznością w interpretacji prawa, co pozwoliło na dostosowanie religii do zmieniających się warunków życia. Stworzyli system edukacji religijnej dostępny dla wszystkich warstw społecznych, dla elit kapłańskich.
Wpływ faryzejskich praktyk na rozwój żydowskiej liturgii domowej
Szczególnie ważnym aspektem dziedzictwa faryzeuszy było rozwinięcie koncepcji świętości życia codziennego i przeniesienie części praktyk religijnych ze świątyni do domów wiernych. Wprowadzili oni szczegółowe zasady dotyczące błogosławieństw przy posiłkach, modlitw codziennych oraz rytuałów związanych z szabatem. Te praktyki przetrwały do teraz i stanowią integralną część judaizmu.
Sekciarskie boje o prawdę w starożytnej Judei
Spory między sektami żydowskimi osiągnęły szczyt intensywności w okresie II Świątyni Jerozolimskiej. Najważniejsze ugrupowania religijne tego okresu to faryzeusze, saduceusze i esseńczycy. Faryzeusze, wywodzący się z warstwy średniej, kładli nacisk na skrupulatne przestrzeganie Prawa Mojżeszowego i wierzyli w zmartwychwstanie. Saduceusze, reprezentujący arystokrację kapłańską, odrzucali wiarę w życie pozagrobowe i uznawali wyłącznie Torę pisaną.
Esseńczycy, żyjący w odosobnionych wspólnotach, praktykowali surową ascezę i wierzyli w predestynację. Spory między tymi grupami dotyczyły interpretacji Prawa, rytuałów świątynnych oraz doktryn teologicznych. Faryzeusze akceptowali tradycję ustną jako uzupełnienie Tory, podczas gdy saduceusze ją odrzucali.
Zeloci, radykalna grupa polityczno-religijna, głosili konieczność zbrojnego powstania przeciwko Rzymianom, wierząc, że tylko przemoc może przynieść wyzwolenie narodowe i duchowe. Terapeuci, mieszkający głównie w Egipcie, prowadzili kontemplacyjny tryb życia, łącząc judaizm z elementami filozofii hellenistycznej. Te podziały i spory mocno wpłynęły na rozwój judaizmu rabinicznego po zburzeniu Świątyni w 70 roku n.e.